FA'ALUPEGA AOAO TETELE O SA'OLE

 

Afio maia lau afioga Faumuina ma ‘āiga

Susū mai lupega

Susū mai le matua (Utu) ma le suafa o Gogo

Mamalu mai oulua le Sā’ole


O LE TUPUGA O LE SA'OLE

 O LE TUPUGA O LE SA’OLE

Tuisa’ole, Tuisagale, Mata ma Fuialelei. E to’afa(4) lenā ‘au uso ma lo latou tuafafine o Ululalelei. O ni alo e fa’asino i le ulugali’i o Matua ma Talaga. Na usu Tuitoga ia Ululalelei. Sa tau nonofo Tuitoga ia Fifita, o le tasi lea o ana avā, o le alo o Titauilevai. Na tofia le ‘alia, o le ‘a ‘ave ma le tofi o Ululalelei. Ona ita ai lea o le ‘āiga o Fifita. Ua latou o ai lea ma fao le va’a, ona tau ai lea o Matua ma Titauilevai. Ona to’ilalo ai lea o Titauilevai, ‘ae manumālō Matua ma lana fanau. Ua fai atu ai lea o Matua i lana fanau, o le ‘ā latou omai i Samoa na te lē fia va’ai atu iā Titauilevai, ua ia fa’ataulia ia te ia.

Ona te’a mai ai lea o  Matua i Samoa nei ‘ae nonofo Tuisa’ole ma lona atali’i. Ua latou folau mai i le maluatea ma le sau o Asili ma taunu’u ane ai le folauga i Savaii i le nu’u o Sapapali’i. O ia o le ali’i o Sapapali’i, o le ali’i lea o le nu’u ma lona tuafafine o Tafa’i. Na nofo Tafa’i iā Li’o Matua, ona sau ai lea o le folauga i Tutuila nei, ae nofo Li’o Matua i lana avā, ona fai atu ai lea o le mavaega a Matua.

Sa sau ia iinā nofo i lou to’alua ma tusi atu le fua lea e fau ai le maota o Sapapali’i ma lona tamā o Malietoa, ae o le a ‘ou alu e sau i le sau o Asili, ona taunu’u ai lea i Asili, o lo ‘o iai o tauto’oto’o, na latou talia le folauga a Matua i mea e tele, ona fai atu  ai lea o Matua, “o le ‘ā ‘ou alu ua outou talia a’u i le tai, ae tu’u atu le fa’alagi lea o le Sāmatua e tausi ai ana mea taumafa, na talia ai a’u ona o lau malaga pe ‘a leai se fa’alagi. Ia fa’amatuatuaina fetalaiga i Alataua ma le motu nei.

Ona te’a mai lea i Tafuna i le po e tasi, ona nofo ai lea o le to’atasi e igoa iā Sagale ma fafau lana fua ma lona fa’alagi i le matāfaga. Ona sau ai lea o le folauga nei i Autapini, ona fa’asaga lea o Autapini e ta to’o ma ta lago, e to’o ai le va’a, ‘ae malama a’e le taeao, ona fai atu ai lea o Matua. “Se o ia iina se’i le oaoa o le va’a tatou o i le oneone le la le tu’u mai i tai, ua ‘ou fia alu iai, a a’u leaga i moe afusia i lenei mea.” Ona o ifo ai lea o Matua, ua nonofo ai. Ona usu ai lea o Fuialelei iā Maaua le tuafafine o Tagisiaali’i.

Na usu ia Tagisiaali’i iā Sinaolesau, ona iai lea o Afuafulesau, ona sauni ai lea o le faiva o Fuialelei ma Mata ma Tuisagale e si’i mai i Gaga’e nei. Ua sau le faiva i le ‘ālia, ona taunu’u a’e lea o le maimoaga i uta ua na’o la’au o le “Ti”, “Nonu” ma le “Fasa” ona liliu ai lea i Sisifo o le faiva o Fuialelei ma Tuisagale ma Mata, ua latou tau mai iā Matua, na latou fia iloa po ‘o se nu’u o ai. Ona fesili ai lea o Matua ia Tuiatua pe se nu’u o ai, ona tali atu ai lea o Tuiatua, o le nu’u o le Sau ma le Gaoteote, ona tulia ai lea o Tagisiaali’i i lona to’alua i le nu’u ua mana’o iai Matua. Ona alu ai lea o Sinaolesau ma fai i lona ‘āiga, ia alofa mai, ia tu’u mai le fanua iā Matua le tamā o Fuialelei le tuagane a le tuafafine o le tama o si ana tama o Afuafuolesau.

Ona tu’u mai ai lea o le fanua, ona nofo ai lea o Matua ma lana fanau, ua soso’o ai lea o le Sau ma le Sā’ole nei ona o le Fa’afalega, ona ala ai nei le igoa Sa’ole, o lo ‘o iai le nu’u lena o “Sapao” le nu’u e igoa ia Sa’ole, e iai lenā igoa na fai iai le mavaega a Tuiatua i lona afafine e soia le aga’i atu i le ala-atu ia te ia, ae aga’i le ala-ato i lona tuagane ma le so’o a le Sa’ole ma le Sau.

Na iai ona ta’i o le i’a i le Sau, ona fai ai lea o tofiga i Faletogo. E ma’upu Tapopo, ma’upu Afemata, ma’upu Tautu le atali’i o Tuisano’e ae fa’asino le matua ia Pele(Pale) ‘ae alu Mata ma lana fanau e to’alua i Lefutu e talia ato-fetalaiga “Ai i le Sau” o igoa nei o le fanau e to’alua o Mata o: Solofa ma Lolo.

 

O le tasi lenei folauga o Matalepa ma Mataleuga ma o la matua o Oie ma Oianu ma Matatula ma ona tuagane e to’alua. Na usu Fe’ealoalo iā Matatula ona iai lea o Maofa. Usu Maofa iā Tuisano’e o Sina(Sinatulauta). Na usu Tuisamata iā Tulutululelei po ‘o Sinatulauta e i ai Ameteolepala. Ae usu mai Togiola iā Logoialisi, ona iai lea o Manalita. Ae usu mai Lolo mai Onenoa e iai Taotaai ma Sisi’i Toilolo.

Na usu mai Ameteolepala ona iai lea o Leleasapai, na fai atu Tuisamata, “o le a si’i le Leleasapai e fa’aulufale i Upolu. “Ia tau nati ua o fafine”. Ona tagi atu ai lea o Fa’atoafe e alofa iā Tuisamata i lana afafine. Ua to fono e fa’aulufale ai lona atali’i i Upolu, ona to ai lea o le to’oto’o ma le fue, ona fai ai lea o le fiti fa’aaliga i Faletogo. O Matua ma Goe ma Mata ma Ma’upu.

O le a sunu’i malae

Ona si’i mai lea o le ulua’i fono mai le Lefutu, aumai fa’atū i Lalopua ona igoa lea o lea malae o Malaeomanū, ae igoa le malae i Alao o le Malaeaniu, ‘ā tupu faigatā ua fono Malaeaniu.

O le ta’a mai nei o Tagaloa Auau mai le atu Sasa’e mai Malaeovavau. Ona tau ina ai lea i le Mafa, ona igoa ai lea o lea mea o le “Mafa o Tagaloa”. Ona alu atu ai lea o Tapopo, ua fesili atu ai lea o Tagaloa, “O fea la outou nu’u nei ma sona ali’i?” ona tali mai lea o Tapopo, “o a’u lenei ma lo matou nu’u”, a’o iai le umu nonu a le fanau a Tapopo. Ona o atu lea o tama e fu’e le umu. E o atu nei tama ua tumu le umu ua tau le ofi, ona femusua’i loa loa o tama, ona fesili atu lea o Tagaloaauau, “Se a le fanau?” ona tali ai lea o Tapopo, “o tama ua o atu e susu’e la latou suāvai nonu na fai”. Ua tumu le suāvai, ua tau le ofi, ona fai atu ai lea o Tagaloaauau. “Ia, ō ia iinā sasa’e ese le umu”. O taumafa fo’i lea na ifo i le atu Sasa’e o le “Fuata’ulu”. Ona fai ai lea o le ali’i, “oe ea lena o le ali’i o le nu’u nei” ona tali atu ai lea o Tapopo, “o a’u lava lenei” ona fa’apea atu loa lea o Tagaloa, “ua lelei, ua ou iloa o oulua lava nei e amata mai i Onenoa la oulua pule e o’o mai i le nu’u nei. E amata mai le tua’oi ma Aoa e o’o mai i Utumea.

Ona fai atu ai lea o Tagaloaauau, “o le ‘ā outou fausia le pa oute afio ai, “Mafa Tagaloa ma le Pa Gafua”, e puipui ai le mea oute nofo ai. Ae fai gatai ma o’u “Maliuga”, ona igoa ai lea mea o le “Maliuga o Tagaloa”.

Onenoa, o le ‘ā iai le punāvai e nofo ai le fe’e ma le punā’ai e nofo ai le fe’e.

Tula e ola iai le sa.

Alao, o le a iai le punāvai ma le punā’ai i le nofo ai le fuaisina ma le laui’a. 

A fotu le fuata muamua, taumafa muamua la lua ‘ulu, ‘ā ‘uma loa, ona fa’ato’ā potopoto ai lea o lo outou nu’u e taumafa le fatu.